مهران موسوي خوانساري: يك شرق‌شناس آلماني مي‌گويد:‌ «ايرانيان براي اقوام سرزمين‌هاي باستاني، پسته‌خوار به نظر مي‌آمدند. چون هنگامي كه آژی دهاك به شكست مردمان خود از لشگريان كوروش نظر افكند، فرياد زد: واي كه اين ايرانيان پسته‌خوار چقدر شجاعند.» اين نشان مي‌دهد كه ما از قرن‌ها پيش قومي بوده‌ايم كه سابقه توليد و صادرات پسته به كشورهاي ديگر را داشته‌ايم.
امروز هم همچنان مشهورترين توليد كننده پسته مرغوب در جهان و البته صادركننده آن هستيم و به استناد برخي آمار، بيش از نيمي از توليد و صادرات پسته دنيا در اختيار ايران است و بعد از ما، آمريكا و تركيه در رده‌هاي دوم و سوم قرار گرفته‌اند.
به اين ترتيب اگر شرايط بر وفق مراد باشد و ابر و باد و مه و خورشيد هم دست از آسمان کرمان بر ندارند، مي‌توان اميدوار بود كه از محل صادرات پسته، سالانه تا يك ميليارد دلار هم درآمد ارزي نصيب كشور شود. اين موضوع غيرممكن به نظر نمي‌رسد؛ به طوري كه آمار گمرك هم نشان مي‌دهد در سال 86 اين امر محقق شده و طي 11 ماه، معادل يك ميليارد و 117 ميليون و يكصد هزار دلار پسته از كشور صادر شده است كه از نظر وزني بيش از 179 هزار تن محصول را رقم زده است.
اين در حالي است كه مدير كل دفتر ميوه‌هاي وزارت جهاد كشاورزي، نيمه تير ماه امسال از آمار صادرات پسته طي‌ سال گذشته خبر داد و اين ميزان را 150 هزار تن اعلام كرد كه نزديك به 30 هزار تن نسبت به سال 86 كاهش نشان مي‌دهد. تازه به گفته سيد رحمت‌ا... پريچهر، آمار صادراتي سال 89 نسبت به سال 88، بيست‌و شش درصد رشد هم داشته است. به عبارت ديگر وضعيت سال 88 نسبت به سال 86 به مراتب نااميد كننده‌تر از سال 89 نسبت به سال 86 بوده است.
اما آنچه درباره وضعيت توليد و صادرات پسته در سال‌جاري به چشم مي‌آيد در گفته‌هاي يك عضو انجمن پسته نهفته است آن چنانكه علي نظري معتقد است امسال توليد اين محصول در كشور ما به 180 هزار تن خواهد رسيد و از آن جايي كه بيشترين حجم توليد هم به مصرف صادرات مي‌رسد بنابراين مي‌توان نتيجه گرفت كه در صورت تحقق اين رقم، ميزان صادرات سال 90 از سال 89 بيشتر خواهد بود. البته ظاهرا محسن جلال‌پور، رييس اين انجمن نسبت به آمار همکار خود چندان خوش‌بين نيست. او همين چند روز پیش اعلام كرد كه «امسال پيش‌بيني مي‌شود 190 هزار تن پسته از باغ‌هاي كشور برداشت شود. البته به دليل گرما، كم آبي و آفت زدگي، 20 درصد محصول امسال پوك شده و بيش از 150 هزار تن پسته برداشت نخواهد شد.» و اين يعني 30 هزار تن كمتر از آنچه علي نظري به آن اشاره كرده است. خلاصه آنكه جلال‌پور اعلام كرده است همه صادرات پسته ما در سال‌جاري به 120 هزار تن خواهد رسيد كه اين ميزان نسبت به سال 86، شصت هزار تن كمتر است.
مشكلات پيش روي صادرات
وقتي در جهان كلمه ايران بر زبان رانده مي‌شود، از نظر اقتصادي نام چهار محصول نفت،‌ خاويار، فرش و البته پسته به اذهان خطور مي‌كند. كشور ما را با اين محصولات مهم مي‌شناسند و عيار اقتصاد ايران را با حجم صادرات و عدد و رقم‌هايي كه حول اين محصولات در گردش است، مي‌سنجند. پس اگر مثلا جمع صادرات محصولي به نام پسته اندكي از ميزان لازم پايين‌تر آيد، بلافاصله تحليل‌ها به اين مسير راه مي‌يابد كه چه عواملي موجب شده است كه صادرات يكي از چهار محصول مهم ايران به كشورهاي جهان دچار مشكل شود. آنچنانكه مي‌گويند عوامل متعددي در كاهش ميزان صادرات پسته نقش دارد كه هر يك، در دوره‌اي از سال موجب كاهش اين آمار مي‌شود. از جمله اين عوامل يكي سم خطرناكي به نام آفلاتوكسين است كه سرطان‌زاست و از آفت‌هاي مهم پسته به حساب مي‌آيد. وقتي در سال 86 و 87، توليد پسته (و به تبع آن صادرات اين محصول) به يك سوم كاهش پيدا كرد، گفته مي‌شد ژاپني‌ها و اروپايي‌ها با كنترل ميزان آفلاتوكسين موجود در پسته ايراني، موجب عدم واردات محصول پسته ما به كشورهايشان شده بودند.
البته نام مشكلي به نام آفلاتوكسين نخستين بار در تابستان سال 76 بر سر زبان‌ها افتاد كه شايع شد واردات اين محصول از ايران به اتحاديه اروپا به علت وجود سم مزبور ممنوع شده است. اما اين ممنوعيت آنقدرها به طول نينجاميد، هر چند كشورهاي اروپايي، از آن زمان به بعد، ‌ميزان مجاز آفلاتوكسين در پسته ايراني را در حداقل ميزان ممكن تعيين كردند و به موازات آن، آزمايش‌هاي متعددي نيز بر روي اين محصول انجام دادند كه كار صادرات ايراني‌ها را دشوارتر كرد. بحث درباره ميزان سم آفلاتوكسين موجود در پسته ايران تا سال گذشته هم ادامه داشت و كار را به آنجا رساند كه اروپايي‌ها خودشان دست به كار شوند و به كشور ما بيايند و همه چيز را از نزديك بررسي كنند.
مدير كل دفتر ميوه‌هاي وزارت جهاد كشاورزي، تير ماه امسال در اين باره گفت: «سال گذشته بازرسان بهداشت اتحاديه اروپا، در بحث سم آفلاتوكسين پسته به مدت ده روز به ايران سفر كردند كه در اين ارتباط تمامي باغات توليد كننده پسته، ترمينال‌هاي ضبط پسته و گمرك كشور را مورد بازديد قرار دادند.» سيد رحمت‌ا... پريچهر در اين‌باره خبر خوشي را هم اعلام كرد و آن اينكه ظاهرا بر اساس گزارش اين بازرسان، صنعت پسته ايران در پنج سال گذشته از روند رو به رشدي برخوردار بوده است.
اين در حالي است كه اين روزها ديگر چندان خبري از مشكلي به نام سم آفلاتوكسين در ميان نيست، اما به هر حال شكي هم وجود ندارد كه مهم‌ترين رقيب ايران در دنيا؛ يعني ايالات متحده، كنترل بيشتري بر ميزان اين آفت در محصول توليدي خود به عمل آورده و در نتيجه بازارهاي جهاني را بيشتر از محصول ايران معطوف به خود كرده است. اسدا... عسگر اولادي از تجار معروف ايران مي‌گويد: «كشورهاي بزرگ صنعتي مانند آمريكا، ميزان آفت موجود در پسته‌هاي توليدي خود را به ميزان زيادي كاهش داده‌اند و ما همچنان در اين بخش عملكرد ضعيفي داريم.»
اما وجود سم آفلاتوكسين در پسته‌هاي ايران، تنها دليل در كاهش حجم صادرات پسته به جهان نيست، بلكه عوامل ديگري هم در اين فرآيند دخالت دارند كه آنها هم به كيفيت محصول صادر شده از ايران مربوط است. سال گذشته رييس كميسيون كشاورزي اتاق بازرگاني ايران در گفت‌وگو با يكي از خبرگزاري‌ها دقيقا به همين موضوع اشاره كرد و اينكه بحث كيفيت تنها به وجود يك عامل سمي در محصول پسته ختم نمي‌شود: «پسته ايران غالبا به طور متفرق و در باغ‌هاي كوچك توليد مي‌شود كه اين موضوع نه تنها باعث بالا رفتن هزينه تمام شده در توليد شده، بلكه باعث مي‌شود ثبات كيفيت نيز براي حضور در بازارهاي سختگير چندان قابل كنترل نباشد.»
از قضا، اين «بازارهاي سختگير»، با پسته ايران اشباع مي‌شود منتها نه آن محصولي كه از ايران به كشورهاي ديگر صادر مي‌شود؛ بلكه پسته ايران با مارك امارات!
از اين اتفاق شگرف، تابستان سال گذشته توسط يكي از خبرگزاري‌هاي داخلي پرده برداشته شد: «صادرات پسته ايران به امارات در بسته‌هاي كارتني و گوني صورت مي‌گيرد! تجار اماراتي نيز از اين فرصت استفاده كرده و با بسته‌بندي در قوطي و جعبه‌هاي مختلف و در اندازه‌هاي متفاوت،‌ سود كلاني را به جيب مي‌زنند. اين شركت‌ها پسته ايران را در بسته‌هاي 100 ، 200 و 500 گرمي و يك كيلويي به كشورهاي مختلف عربي و اروپايي و آمريكا صادر مي‌كنند.»
اما به جز اين عوامل مهم،‌ بحث عدم ثبات قيمت پسته هم از ديگر موانع پيش روي صادرات اين محصول است. يك عضو انجمن توليدكنندگان و صادركنندگان پسته كشور در اين باره مي‌گويد: «در ايران نوسان قيمت بالا مانع از آن شده است كه صادر كننده بتواند با خريداران قراردادهاي طولاني مدت ببندد.» به عبارت بهتر آنچه رضا نظري بر آن تاكيد مي‌كند مبين اين واقعيت است كه پسته ايراني كه با وجود رقيب‌ قدرتمندي به نام آمريكا در بازارهاي جهاني مبادله مي‌شود، از ثبات قيمتي مناسبي برخوردار نيست؛ بنابراين همين عامل منجر به ايجاد يك مانع عمده صادراتي ديگر شده است.
از سوي ديگر، پسته ارزان قيمت آمريكايي هم يك چالش براي محصول هم نام ايراني‌اش است تا مشتريان پسته ايران، قيمت ارزان‌تر و باثبات‌تر را به قيمت گران‌تر و داراي نوسان ترجيح دهند. برخي آمار اعلام شده نشان می‌دهد كه قيمت تمام شده پسته آمريكا در سال 89 چيزي معادل 3800 تومان در هر كيلو بود، در حالي كه به نوشته يك پايگاه خبري، مديركل اقتصادي استانداری كرمان در همان سال، قيمت تمام شده واقعي پسته فندقي ايران را بيش از ده هزار تومان برآورد كرده بود.
جالب آنكه امسال اعلام شد بهاي پسته ايران در مقايسه با محصول آمريكا، معادل يك دلار پايين‌تر آمده، اما علي نظري، عضو انجمن پسته معتقد است كه اين كاهش قيمت هم در جلب بازار جهاني آنقدرها گيرا نبوده است: «با توجه به قدرت چانه‌زني و پشتوانه‌هاي تجاري و بانكي تجار آمريكايي، پسته اين كشور همواره يك دلار اضافه‌تر از محصول ايراني به فروش مي‌رسد و در شرايط فعلي، تجار در معاملات اعتماد بيشتري به طرف‌هاي آمريكايي دارند.»
مشكلات پيش روي توليد
گفته مي‌شود 40 درصد صادرات كشاورزي ايران و حدود 5 درصد صادرات غير نفتي ما را پسته به خود اختصاص داده است .
در همين رابطه، كريمي پور، رييس كميسيون كشاورزي اتاق بازرگاني ايران به یک گرفتاری مهم اشاره کرده است: «متاسفانه تقريبا بدون استثنا در تمام مراكز ثقل توليد پسته ايران، ما به سفره‌هاي آب زيرزميني متكي بوده‌ايم و تقريبا براي توليد تمام پسته ايران از آب چاه استفاده كرده‌ايم كه البته در تمام مراكز ثقل اصلي، اين سفره‌هاي آب زيرزميني بحراني يا فوق بحراني هستند. اگر توجه كنيم كه تقريبا يك سوم پسته ايران در دشت رفسنجان توليد مي‌شود و اين دشت به شدت با بحران آب مواجه است، مي‌توانيم دريابيم كه اين توليد بسيار ارزنده و مفيد دچار يك بحران اساسي شده است.»
او همچنین گفته است: «علاوه بر تورم سالانه كه در ده سال گذشته به طور ميانگين سالانه 16 درصد برآورد شده است، امسال با تورم ناشي از هدفمند كردن يارانه‌ها نيز مواجه هستيم.»
انجمن پسته‌ ايران هم در اين باره گزارشي منتشر كرده است كه تقريبا به موازات ديدگاه‌هاي كريمي‌پور است: «اضافه هزينه ناشي از رشد قيمت انرژي براي چاه‌هاي آب در باغ پسته 17 درصد خواهد بود. اين نشان مي‌دهد در سال زراعي جديد با حدود 33 درصد افزايش قيمت روبه‌رو خواهيم شد و اين يعني پايين‌تر آمدن قدرت رقابت اين محصول صادراتي. بنابراین به نظر می رسد تا روزي كه براي پسته يك طرح جامع استراتژيك طراحی و تدوین نشود، تولید و صادرات آن کماکان بحرانی خواهد بود.

ماخذ:دنیای اقتصاد/تهیه شده در: وب نوشت پنگان

نوشته شده توسط سپهر برادران در پنجشنبه بیست و چهارم شهریور ۱۳۹۰ |