فروشگاه‌های زنجیره‌ای با وجود برخي مخالفت‌ها به سرعت در سراسر جهان در حال گسترش هستند. از آنجا که بخش قابل توجهی از بهترین و پردرآمدترین این فروشگاه‌ها در ایالات‌متحده آمریکا واقعند، به نظر می‌رسد این مدل از فروشگاه‌ها برای جامعه مصرف گرا بهترین انتخاب هستند. 

«والمارت» مهم‌ترین و معروف‌ترین فروشگاه زنجیره‌ای دنیا نیز آمریکایی است. کمپانی معظم والمارت، بزرگ‌ترین فروشگاه زنجیره‌ای دنیا و دومین کمپانی بزرگ جهانی است. پس از والمارت امريكايي، فروشگاه زنجیره‌ای «کرفور» كه فرانسوي ست مقام دوم بزرگ‌ترین و پردرآمدترین فروشگاه زنجیره‌ای را به خود اختصاص داده است.

 با توجه به تفاوت‌های فرهنگی آسیا و آفریقا با آمریکا و اروپا، فروشگاه‌های زنجیره‌ای در آسیا و آفریقا کمتر با اقبال عمومی مواجه هستند. البته مصرف گرا بودن بیشتر دو قاره آمریکای شمالی و اروپا به نسبت آسیا و آفریقا در این اقبال عمومی بی‌تاثیر نبوده است. 

والمارت: غول زنجيره‌اي

والمارت بزرگ‌ترین فروشگاه زنجیره‌ای دنیا، در مصرفی‌ترین کشور دنیا، ایالات‌متحده آمریکا واقع است. بر اساس آنچه در فهرست 500 فرصت جهانی، (Fortune Global 500) آمده است، کمپانی والمارت نه تنها بزرگ‌ترین فروشگاه زنجیره‌ای دنیا بلکه دومین کمپانی معظم دنیا در سال 2013 بوده است. «والمارت» یک کمپانی خصوصی است که بیش از 2 میلیون نفر کارمند در آن مشغول به کارند. این کمپانی، یک کمپانی خانوادگی است که توسط خانواده «والتون» مدیریت می‌شود. این خانواده مالک بیش از نیمی از سهام این کمپانی هستند. 

«والمارت» یکی از ارزشمندترین و گرانترین کمپانی‌های دنیا است. این کمپانی در سال 1962 توسط «سم والتون» تاسیس و در سال 1972 در بورس اوراق بهادار نیویورک معامله شده است. «والمارت» همچنین بزرگ‌ترین مرکز فروش خواربار در ایالات‌متحده آمریکا است به طوری که در سال 2009، بیش از نیمی از درآمد این کمپانی از طریق فروش خواربار بوده است. درآمد «والمارت» در سال 2009، 258 میلیارد دلار آمریکا بوده است، اما «والمارت» در ابتدا به این اندازه معظم و گسترده نبود. در حدود بیست سال طول کشید تا «والمارت» پله‌های ترقی را طی کند. ارتقا از یک فروشگاه محلی به فروشگاه‌های زنجیره‌ای در سطح ایالات‌متحده آمریکا، نخستین گام در راستای این ارتقا بود. در اواخر دهه 1980و اوایل دهه 1990، «والمارت» از یک فروشگاه محلی به فروشگاه‌هایی در سطح ملی بدل شد. در حال حاضر این کمپانی 8 هزار و پانصد شعبه در 15 کشور دنیا دارد. تنها در ایالات‌متحده آمریکا و پورتوریکو، بیش از 50 شعبه والمارت به مردم خدمات ارائه می‌دهند. در دیگر نقاط دنیا تمامی شعبه‌ها؛ اما «والمارت» نام ندارند. این شعبه‌ها بیش از 55 اسم مختلف دارند. برای مثال در مکزیکو، فروشگاه «والمارت» به «والمکس» معروف است. «والمارت» در بریتانیا، به عنوان «اسدا»، در ژاپن، به نام «سی یو» و در هندوستان با عبارت «بهترین قیمت»، شناخته می‌شود، اما درحالی‌که والمارت در بسیاری نقاط دنیا اعم از آمریکای شمالی، بریتانیا و چین بسیار موفق بوده است، در بازار آلمان و کره‌جنوبی نتوانسته توفیق درخوری به دست بیاورد. 

از آنجا که فروشگاه‌های زنجیره‌ای والمارت گردش مالی بسیار بالایی دارند، طبیعی است که تاثیر قابل‌توجهی بر اقتصاد ایالات‌متحده آمریکا و دیگر نقاطی داشته باشند که شعبه‌ای از والمارت در آنها فعالیت می‌کند. این است که تاکنون بررسی‌های زیادی در زمینه تاثیر «والمارت» بر اقتصاد انجام شده است. «کنت استون»، استاد اقتصاد دانشگاه ایالتی یووا در مقاله‌ای که در سال 1997 و در «بنیاد مزرعه» به چاپ رساند، اعلام کرد که در تعدادی از شهرهای کوچک، تحت تاثیر 10 سال فعالیت فروشگاه‌های زنجیره‌ای «والمارت»، نیمی از امکان تجارت برای دیگر فروشگاه‌ها از میان رفته است، اما تاثیر والمارت بر اقتصاد محلی به این موارد محدود نیست. یک بررسی دیگر نشان داده است که باز شدن یک شعبه «والمارت» در یک منطقه تاثیر چشمگیری بر اقتصاد محلی می‌گذارد. بر اساس نتایج این بررسی، هنگامی که شعبه «والمارت» در منطقه‌ای افتتاح می‌شود، میانگین فروش فروشگاه‌های دیگر منطقه تا 40 درصد کاهش می‌یابد. این نتایج در مورد سوپرمارکت‌ها 17 درصد افت فروش و در مورد داروخانه‌ها، 6 درصد افت فروش را نشان می‌دهد. این بررسی در سال 2009 و توسط محققان کالج دارتموث انجام شده است. یک بررسی دیگر نیز حاکی از آن است که تاثیر «والمارت» بر فروشگاه‌های دیگر به فاصله آنها از شعبه‌های این فروشگاه زنجیره‌ای وابسته است. بر این اساس تاثیر این فاکتور در شهرهای کوچک چشمگیرتر است، اما مدیران فروشگاه «والمارت» به بزرگ‌ترین بودن اکتفا نکرده‌اند و به نظر می‌رسد همیشه در حال ارتقای سیستم این کمپانی هستند. این مدیران همواره در حال تحلیل اطلاعات هستند تا موقعیت «والمارت» را به عنوان بزرگ‌ترین فروشگاه زنجیره‌ای دنیا حفظ کنند. در فروشگاه‌های «والمارت» هر روزه داده‌های عظیم همواره در حال تحلیل است. در سال 2011، مدیران این کمپانی نرم‌افزار کاسمیکس را برای به روز نگه داشتن سیستم تحلیل فروشگاه تهیه کردند. 

فروشگاه‌های زنجیره‌ای کرفور

«کرفور» پس از «والمارت» بزرگ‌ترین فروشگاه زنجیره‌ای جهان است. فروشگاه «کرفور» در پاریس تاسیس شد. این فروشگاه یکی از بزرگ‌ترین‌هایپرمارکت‌ها در جهان است. تا پایان سال 2011 این فروشگاه هزار و 452 شعبه در سراسر جهان داشته است. مهم‌ترین شعبه‌های فروشگاه‌های زنجیره‌ای والمارت در اروپا، آرژانتین، برزیل، چین، جمهوری دومینیکن، امارات متحده عربی، قطر و عربستان سعودی قرار دارند البته شعبه‌های دیگری از این فروشگاه در شمال آفریقا و بخش‌های دیگری از آسیا در حال ارائه خدمات هستند. «کرفور» در زبان فرانسه به معنای میدان عمومی است. نخستین شعبه فروشگاه‌های «کرفور» در سال 1958 تاسیس شد. موسسان این فروشگاه «مارسل فورنیه» و «دنیس دوفوری» بودند. در سال 1999، این فروشگاه با «پرومود»، ادغام شد. گروه «کرفور» نخستین فروشگاه‌های زنجیره‌ای در اروپا بودند. آنها نخستین‌هایپرمارکت را در 15 ژوئن 1963 در نزدیکی پاریس تاسیس کردند. در آوریل 1967 فروشگاه‌های «کرفور» موفق به دریافت برچسبی شدند که برخی اجناس را بسیار پایین‌تر از قیمت در دیگر فروشگاه‌ها عرضه می‌کرد. این محصولات، محصولات معمول سبد خانوار از جمله روغن، بیسکویت، کراکر و شیرینی، شیر و پاستا بود. در سپتامبر 2009، «کرفور» لوگوی این شرکت را به روز کرد. کرفور در ایران نیز شعبه دارد. برای نخستین بار در سال 2009 در ایران و در تهران،‌هایپراستار به عنوان شعبه کرفور آغاز به‌کار کرد. پس از آن در شهرهای شیراز، اصفهان، مشهد و تبریز شعبه‌های دیگری از کرفور افزوده شدند. 

فروشگاه‌های زنجیره‌ای و عدم‌اقبال در آسیا

اما درحالی‌که در قاره آسیا جمعیت زیادی زندگی می‌کنند، این منطقه هرگز مکان مناسبی برای فروشگاه‌های زنجیره‌ای نبوده است. دلایل عمده‌ای برای ناموفق بودن فروشگاه‌های زنجیره‌ای در آسیا عنوان می‌شود. نخستین دلیل آن است که ممکن است قاره آسیا جمعیت قابل‌توجهی را در خود جای داده باشد؛ اما همه این جمعیت مشتری خرید نیستند. این به آن دلیل است که آنها به اندازه کافی قدرت خرید ندارند. دلیل دیگر آن است که در آسیا خرید و فروش بیشتر جنبه محلی دارد، این است که فروشگاه‌های زنجیره‌ای در این قاره چندان قابل‌توجه نیستند. بین سال‌های 2009 تا 2010، فروشگاه‌های زنجیره‌ای قاره آسیا نه تنها در فهرست بهترین فروشگاه‌های زنجیره‌ای دنیا اقبالی نداشته‌اند، بلکه فروشگاه‌های زنجیره‌ای چین در فهرست فروشگاه‌های زنجیره‌ای دنیا سقوط کرده‌اند. فروشگاه‌های زنجیره‌ای در کشورهای چین، هنگ کنگ، ژاپن، روسیه، کره‌جنوبی، تایوان، تایلند و ترکیه موفق‌تر از دیگر مناطق این قاره هستند؛ هرچند ترکیه و روسیه را نمی‌توان آسیایی به حساب آورد. 

تاثیر فروشگاه‌های زنجیره‌ای بر جامعه

بررسی‌ها حاکی از آن است که فروشگاه‌های زنجیره‌ای اقتصاد محلی را نابود می‌کنند. بسیاری از اقتصاددانان معتقدند این فروشگاه‌ها بر جامعه تاثیر مخربی خواهند داشت. «استیسی میچل»، در جریان یک سخنرانی در سال 2002 اعلام کرد که فروشگاه‌های زنجیره‌ای بلای جان اجتماع هستند. او گفت که تاثیر فروشگاه‌های زنجیره‌ای بر اقتصاد محلی، تاثیر مخربی است. این البته چیزی است که آمارها برای مثال در مورد تاثیر فروشگاه‌های زنجیره‌ای «والمارت» بر اقتصاد محلی و فروش سایر فروشگاه‌ها، آن را تایید می‌کنند. به علاوه او معتقد است که گسترش این فروشگاه‌ها به زندگی مدنی و فرهنگی جامعه آسیب وارد می‌کنند.

 او می‌گوید: «فروشگاه‌های زنجیره‌ای موجب کاهش رقابت می‌شوند و در دراز مدت ممکن است به مصرفکنندگان آسیب برسانند. در بسیاری از جوامع از گسترش فروشگاه‌های زنجیره‌ای جلوگیری شده و تلاش می‌شود مالکیت محلی تقویت شود.» او با ارائه آماری نشان می‌دهد که فروشگاه‌های زنجیره‌ای تاثیری منفی بر اقتصاد محلی دارند، با این توضیح که «از سال 1990 تاکنون 11 هزار داروخانه مستقل تعطیل شده‌اند، کتابفروشی‌های مستقل از 58 درصد در سال 1972 به 17 درصد کاهش یافته‌اند. درحالی‌که تنها دو شرکت، 30 درصد از بازار سخت‌افزار را در انحصار خود دارند، نمایندگی‌های مجاز سخت‌افزار به شدت در حال کاهش هستند.» استیسی در گفته‌های خود به فروشگاه‌های زنجیره‌ای «والمارت» نیز اشاره می‌کند: «تنها یک شرکت «والمارت»، در حال حاضر 7 درصد از هزینه‌های مصرف کننده را به خود اختصاص داده است و این اتفاق خوبی نیست.» 

استیسی با نگرانی پیش‌بینی می‌کند اگر این روند گسترش فروشگاه‌های زنجیره‌ای ادامه یابد، به‌زودی باید سراغ فروشگاه‌های مستقل را در تاریخ گرفت. البته این نکته نیز قابل‌توجه است که در حال حاضر بسیاری از جوامع محلی در حال رد کردن فروشگاه‌های زنجیره‌ای هستند. فروشگاه‌های زنجیره‌ای برای مشتریان نیز جایی برای هزینه هرچه بیشتر است؛ هرچند مردم به این فروشگاه‌ها اقبال نشان می‌دهند. استیسی در این باره می‌گوید: «در مورد مشتریان باید گفت که حضور در فروشگاه‌های زنجیره‌ای به جدالی دائمی میان کیف پول و وسوسه بدل شده است. ما به‌عنوان مشتری، ممکن است برای داروخانه‌ای که نبش خیابان فلان سال‌ها و سال‌ها داروهای مورد نیاز ما را تامین می‌کرد، ناراحت بشویم یا دلمان هوای خاطراتمان با بهمان کتابفروشی توی کوچه پس‌کوچه‌های خیابان کودکی مان را بکند، اما درنهایت معتقدیم فروشگاه زنجیره‌ای برای ما بهتر است.» این واقعیت به هر حال غیرقابل‌چشم‌پوشی است که فروشگاه‌های بزرگ برای ما انتخاب‌های گسترده‌تر و قیمت‌های پایین‌تری به ارمغان آورده‌اند. چه کسی می‌تواند در برابر این پیشنهادها مقاومت کند؟ فروشگاه‌های زنجیره‌ای به‌طور معمول به تخفیف‌هایشان معروف هستند و این یکی از دلایل اقبال عمومی به آنها است. برای مثال اینکه در فروشگاه زنجیره‌ای والمارت می‌توان شیر 25 سنتی خرید، یکی از موارد مهمی است که مردم را به این فروشگاه‌ها می‌کشاند. این چیزی است که فروشندگان محلی قادر به رقابت با آن نیستند. از منظر اقتصادی، فروشگاه‌های زنجیره‌ای ارزشمند نیستند؛ اما شاید ملاحظات اقتصادی مهم‌تر از مزایای کیفی مالکیت محلی باشد. اقتصاد مبتنی بر مالکیت محلی، جامعه را تقویت می‌کند. این چیزی است که اعتماد و شبکه را در میان جامعه پایه‌ریزی می‌کند. این چیزی است که «جین جاکوبز» آن را از پیش‌نیازهای رسیدن به یک جامعه سالم می‌داند. یکی از مزایای این فروشگاه‌های محلی که جامعه را تقویت می‌کند آن است که برای استفاده از خدمات آنها لازم نیست اتومبیل داشته باشید.

 به عبارت دیگر این فروشگاه‌ها به عابران پیاده خدمات می‌دهند؛ درحالی‌که در فروشگاه‌های زنجیره‌ای پارکینگ بخشی الزامی است و بدون داشتن اتومبیل دسترسی به آنها و خرید از آنها دشوار می‌شود. مزیت دیگر فروشگاه‌های محلی آن است که حال و هوای محلی دارند و هویت جامعه را می‌توان در آنها مشاهده کرد. این فروشگاه‌ها انعکاس‌دهنده فرهنگ جامعه هستند و در برخی موارد حتی جاذبه گردشگری یک منطقه به شمار می‌روند؛ درحالی‌که فروشگاه‌های زنجیره‌ای هیچ کدام از این تاثیرات را در جامعه ندارند.

نوشته شده توسط سپهر برادران در جمعه چهارم بهمن ۱۳۹۲ |