متن زیر نامه‌ای است که از سوی محمدعلی فروغی – ذکاءالملک – سفیر ایران در آنکارا به مخبرالسلطنه هدایت ريیس الوزرا نوشته شده است.

این نامه در هشتم خرداد سال ۱۳۰۷ هجری خورشیدی از مبدا آنکارا نوشته شده است. یادآور مي‌شود که محمدعلی فروغی در پنج شهریور 1320 به پیشنهاد هیات وزرایی که بدون ريیس دولت در حضور رضا شاه تشکیل جلسه داده بودند، به نخست‌وزیری برگزیده شد. در این تاریخ دو روز از ورود قوای روس و انگلیس به ایران و یک روز از استعفای نخست‌وزیر پیشین (علی منصور) گذشته‌ بود. در شش شهریور فروغی کابینه خود را به مجلس معرفی و در نطق کوتاهی سیاست آینده دولت‌ را تعیین می‌کند که عبارت بود از: الف-حفظ مناسبات حسنه با دول خارجه مخصوصا همسایگان. ب- ایران صمیمانه طرفدار صلح و مسالمت بوده و می‌باشد. ج- در این موقع که از جانب دو دولت‌ شوروی و انگلستان اقدام به عملیاتی شده که ممکن است موجب اختلال صلح و سلامت گردد، دولت‌ دستور می‌دهد که از هرگونه عملیات مقاومتی خودداری نمایند. جان کلام در همین بند آخر است. فروغی تجاوز آشکار قوای روس و انگلیس را به«اقدام به عملیات موجب اختلال صلح» تعبیر می‌کند.
راپرت به ريیس الوزرا
آنقره – آنکارا ۸ خرداد ۱۳۰۷
اگر به خاطر محترم مانده باشد چندی قبل بر حسب اعلام توفیق رشدی بک عرض کردم یک نفر از رجال عراق به آنقره خواهد آمد که با دولت ترکیه در باب روابط خودشان داخل مذاکره شود و خوب‌است بنده از نظریات دولت در باب روابط ایران و عراق مستحضر باشم که اگر صحبت پیش آید بدانم چه بگویم، جوابی هم تلگراف شده بود؛ اما قدری در کشف آن نقص بود و اساسا هم جواب برای مقصود بنده وافی نبود. اینک خاطر محترم را مستحضر مي‌دارد که آن شخص چندی است آمده است «صبیح نزهت بک» نام دارد هر چند عراقی است ولیکن به مناسبت آنکه سابقا عراق جزء دولت عثمانی بود صاحب منصب عثمانی بوده است علاوه بر ترکی و عربی که زبان خود او محسوب مي‌شود فرانسه و انگلیسی و فارسی هم حرف مي‌زند و آدم بافهمی است. در عراق وزیر و وکیل هم بوده است. ابتدا روزی که در اسلامبول میهمان سفیر انگلیس بودم آنجا بود و با هم آشنا شدیم و همان روز سفیر انگلیس به بنده گفت آشنایی شما با این شخص مفید است و شاید مذاکرات خصوصی شما با او در باب اصلاح روابط ایران و عراق موثر شود حالا که به آنقره آمده‌ام، او هم در آنقره است با بنده هم طرح خصوصیت ریخته و آمد و شد مي‌کنیم بنده را میهمان هم کرده است، زن و بچه‌اش اینجا هستند و به طور فامیلی با بنده رفتار مي‌کنند گاه گاه صحبت از عراق و ایران و دوستی و برادری و یگانگی هم مي‌کند از مسائل مبتلابها تا به حال آنچه گفت‌وگو کرده است راجع به این بوده است که بنده را معتقد سازد که دولت ایران نباید برای ایرانی‌ها در عراق مزایای قضائی بخواهد و ماحصل حرف او این است که اولا مزایای قضایی در عراق راجع به همه دول نیست و فقط انگلیسی‌ها و فرانسوی‌ها و ایتالیایی‌ها (و شاید یکی دو دولت دیگر که فراموش کرده‌ام) دارای آن هستند، آن مزایا هم منحصر به این است که دعاوی آنها در محکمه مختلطی محاکمه مي‌شود و مرکب از دو قاضی انگلیسی و دو قاضی عراقی تحت ریاست یک انگلیسی و این کیفیت را حتی ما برای آلماني‌ها و آمریکایی‌ها قائل نشده‌ایم. ترک‌ها هم اصرار نخواهند کرد اگر دولت ایران جد کند که این مزیت را دارا شود نتیجه فقط یک ضرر فاحشی برای ما خواهد بود به این معنی که اتباع سایر دولی که دارای این مزیت هستند در عراق معدودند و برای رفع حاجت آنها عده معدودی قضات انگلیسی کافی است اما اتباع ایران بسیارند و عده کثیری قضات لازم خواهیم داشت و این اولا خرج گزاف برای ما دارد و شما مي‌دانید که قضات انگلیسی چه مواجب‌های گزاف مي‌گیرند ثانیا ما را بیشتر در چنگ انگلیس‌ها گرفتار مي‌کند، در صورتی که حق این است که ایران ساعی باشد که ما از دست انگلیسی‌ها زودتر خلاص شویم و انگلیسی‌ها خودشان حرفی ندارند، بلکه ما را ترغیب مي‌کنند که تکلیف دولت ایران را قبول کنیم؛ اما شما باید دلتان بیشتر برای ما بسوزد. بنده در این باب مخصوصا با توفیق رشدی بک گفت‌وگو کردم که بدانم نظر دولت ترک چیست، گفت ما اساسا با کاپیتولاسیون برای هر دولتی باشد مخالفیم چنان که دیدید در جواب شما راجع به الغای کاپیتولاسیون در ایران چه احساسات موافقت‌آمیزی نشان دادیم؛ اما مادام که در یک مملکتی نسبت به یکی از اتباع خارجه مزایایی برقرار باشد ما هم آن را برای خود مي‌خواهیم چنان که اشکال ما در الغای کاپیتولاسیون در ایران نسبت به خودمان به این نظر بود که دیگران داشتند نه این بود که ما طالب آن بودیم و حالا که نسبت به دیگران موقوف کردید، ما هم با کمال مسرت قبول مي‌کنیم در عراق هم همینطور است و مادام که دیگری آنجا مزایایی دارد ما هم خواهیم داشت و دست برنمی‌داریم؛ زیرا که اگر نداشته باشیم آن وقت این خود نسبت به ما کاپیتولاسیون وارونه است و من‌بعد ما تفوق ملل مغرب را بر خودمان زیر بار نمی‌رویم، با مصر هم همین اشکال را داریم و قبول نخواهیم کرد.منبع: ماهنامه یغماشماره اول – سال دوم – ۱۳۲۸ ماخذ:دنیای اقتصاد/تهیه شده در: وب نوشت پنگان

نوشته شده توسط سپهر برادران در چهارشنبه چهاردهم تیر ۱۳۹۱ |